Kemik İliği Nakli Nedir?
Kemik iliği nakli, belirli kanserleri veya diğer hastalıkları olan hastalar için özel bir tedavi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir kemik iliği nakli, normal olarak kemik iliğinde bulunan hücrelerin alınmasını, bu hücrelerin filtrelenmesini ve donöre veya başka bir kişiye geri verilmesini içeren bir dizi işlemden oluşmaktadır. Kemik iliği nakli, 1968’den beri lösemi, lenfoma, aplastik anemi, bağışıklık yetersizliği bozuklukları ve bazı katı tümör kanserleri gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.
Kemik İliği Nedir?
Kemik iliği, kemiklerin içinde bulunan yumuşak, süngerimsi dokuya verilen isimdir. Vücudun kan hücrelerinin çoğunun geliştiği ve depolandığı yer olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer kan hücrelerini oluşturan kan hücrelerine, kök hücreler denilmektedir. Kök hücrelerinin en ilkel olanına pluripotent kök hücre denilmektedir. Bu hücreler, aşağıdaki özellikler bakımından diğer kan hücrelerinden farklıdır:
- Yenileme: Kendisine benzeyen başka bir hücreyi çoğaltabilmektedir.
- Farklılaşma: Daha olgun hücrelerin bir veya daha fazla alt kümesini üretebilmektedir.
Kemik iliği naklinde ihtiyaç duyulan kök hücrelerdir.
Kemik İliği Nakli Neden Gereklidir?
Kemik iliği naklinin amacı, birçok hastalığı ve kanser türünü tedavi etmek olarak bilinmektedir. Bir kanseri tedavi etmek için gereken kemoterapi veya radyasyon dozları, bir kişinin kemik iliği kök hücrelerinin kalıcı olarak hasar görmesine sebep olabilmektedir. Bu radyasyon veya kemoterapi kemik iliği hücrelerinin yok edilmesine neden olacak kadar yüksek olduğunda, kemik iliği nakli gerekebilmektedir. Kemik iliği bir hastalık tarafından hasara uğramışsa, kemik iliği nakli gerekebilmektedir.
Kemik iliği nakli şu amaçlarla kullanılabilir;
- Hastalıklı işlevsiz kemik iliğini, sağlıklı işleyen kemik iliğiyle değiştirmek için (lösemi, aplastik anemi ve orak hücreli anemi gibi durumlar için kullanılmaktadır).
- Nakilde kullanılan kemik iliği, kemoterapi veya radyasyon tarafından öldürülemeyen, kanser hücreleriyle savaşacak bir bağışıklık sistemi oluşturmak için kullanılabilmektedir.
- Genetik bir hastalık sürecinde, daha fazla hasarı önlemek için sağlıksız kemik iliğini sağlıklı kemik iliği ile değiştirmek için kullanılmaktadır.
Kemik İliği Naklinden Fayda Görebilecek Hastalıklar Nelerdir?
Aşağıdaki hastalıklar kemik iliği naklinden en çok fayda sağlayan hastalıklar olarak bilinmektedir;
- Lösemiler,
- Lenfomalar,
- Multipl myeloma,
- Bağışıklık eksikliği bozuklukları,
- Bazı katı tümör kanserleri (nadir durumlarda),
- Şiddetli aplastik anemi.
Ancak bu hastalıklara sahip her hasta için kemik iliği naklinin faydalı olacağı söylenememektedir.
Kemik İliği Nakli Türleri Nelerdir?
Donörün kim olduğuna bağlı olarak farklı kemik iliği nakli türleri mevcuttur.
- Otolog kemik iliği nakli: Verici, hastanın kendisi olmaktadır. Kök hücreler ya kemik iliği hasadı ya da aferez (periferik kan kök hücrelerinin toplanması işlemi) ile hastadan alınmaktadır. Daha sonra dondurulmakta ve tedaviden sonra hastaya geri verilmektedir. Nakil yerine genellikle kurtarma terimi kullanılmaktadır.
- Allojenik kemik iliği nakli: Verici, hasta ile aynı genetik tipi paylaşmalıdır. Kök hücreler, genellikle bir erkek veya kız kardeş olan genetik olarak uyumlu bir donörden kemik iliği hasadı veya aferez yoluyla alınmaktadır. Allojenik kemik iliği nakli için diğer donörler şunları içerebilmektedir.
-
- Ebeveyn; Donörün ebeveyn olması ve genetik eşleşmenin alıcı ile aynı olması durumudur. Bu nakiller nadirdir gerçekleştirilmektedir.
- Akraba olmayan kemik iliği nakli; Genetik olarak eşleştirilmiş kemik iliği veya kök hücreler, akraba olmayan bir donörden alınmış olmaktadır.
- Göbek kordonu kanı nakli: Bebeğin doğumundan hemen sonra göbek kordonundan kök hücreler alınmaktadır. Bu kök hücreler, başka bir çocuğun veya yetişkinin kemik iliğinden alınan kök hücrelere göre daha hızlı ve daha etkili bir şekilde olgun kan hücrelerine dönüşmektedir. Kök hücreler test edilmekte, tiplendirilmekte, sayılmakta ve bir nakil için ihtiyaç duyulana kadar dondurulmaktadır.